1. Τι είναι το SPAM;

Το spam είναι ο συνήθης όρος για την αζήτητη ηλεκτρονική επικοινωνία, δηλαδή τα ενοχλητικά μηνύματα που, χωρίς ποτέ να έχετε ζητήσει, κατακλύζουν το λογαριασμό ηλεκτρονικού ταχυδρομείου σας ή το κινητό σας τηλέφωνο διαφημίζοντας διαφόρων ειδών προϊόντα ή υπηρεσίες. Οι αποστολείς μηνυμάτων spam είναι γνωστοί και ως spammers.

2. Ποια προβλήματα δημιουργεί το SPAM;

Το spam υποσκάπτει την εμπιστοσύνη των χρηστών ηλεκτρονικών υπηρεσιών και οδηγεί σε απώλεια χρόνου, πόρων και παραγωγικότητας, τόσο για τους ίδιους τους χρήστες, όσο και για τις επιχειρήσεις. Προβλήματα δημιουργεί επίσης και στους Παρόχους Υπηρεσιών Διαδικτύου (ΠΥΔ), καθώς μπορεί να μειώσει την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών και τον χρόνο απόκρισης του δικτύου τους, πλήττοντας έτσι τη διαθεσιμότητα και αξιοπιστία τους. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι πάνω από το 70% των μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου σήμερα είναι spam.

Επιπλέον, τα μηνύματα spam, εκτός από ενοχλητικά, μπορεί να είναι προσβλητικά, απατηλά ή ακόμα και επικίνδυνου περιεχομένου. Για παράδειγμα αρκετά μηνύματα spam σήμερα διαφημίζουν πλαστά προϊόντα (π.χ. φαρμακευτικά προϊόντα ή προϊόντα λογισμικού) ως προϊόντα γνωστών εταιρειών, διαδίδουν παραπλανητικές ειδήσεις (όπως π.χ. σχετικά με τη “δύναμη” συγκεκριμένων μετοχών), ή/και προωθούν προϊόντα και υπηρεσίες σεξουαλικού ή/και πορνογραφικού χαρακτήρα. Επίσης, τα μηνύματα spam χρησιμοποιούνται συχνά και ως μέσα μετάδοσης ιών ή άλλων επιβλαβών ή/και κατασκοπευτικών λογισμικών που σκοπεύουν στην “κατάληψη” του υπολογιστή του χρήστη (ή άλλως την μετατροπή του σε zombie computer) και την μετέπειτα χρήση του ως μέσο αποστολής νέων μηνυμάτων spam. Μεγάλη έκταση επίσης έχει πάρει το spam τύπου phising που στοχεύει στην παραπλάνηση των χρηστών και στην εκμαίευση προσωπικών τους δεδομένων, συχνά με απώτερο σκοπό την απάτη και την απόσπαση χρηματικών ποσών μέσω τραπεζικών λογαριασμών.

3. Γιατί το spam είναι τόσο σύνηθες στο Διαδίκτυο;

Το κόστος αποστολής μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου είναι πολύ χαμηλό για τους spammers και, επομένως, το ποσοστό ανταπόκρισης των χρηστών δεν χρειάζεται να είναι ιδιαίτερα υψηλό, δεδομένου ότι τελικά κάποιοι χρήστες θα αγοράσουν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες που αυτοί διαφημίζουν. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι από σχετική μελέτη που έγινε στην Μεγάλη Βρετανία, 22% των χρηστών είχε αγοράσει τουλάχιστον μία φορά προϊόντα λογισμικού που διαφημίζονταν μέσω spam μηνυμάτων

4. Το SPAM περιλαμβάνει μόνο μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου;

Όχι, αν και αυτή είναι η πιο συνήθης περίπτωση. Το spam περιλαμβάνει επίσης μηνύματα που αποστέλλονται μέσω κινητού τηλεφώνου (SMS, MMS), υπηρεσίες instant messaging, blogs, κ.α.

5. Tα μηνύματα SPAM έχουν πάντα εμπορικό περιεχόμενο;

Όχι. Τα μηνύματα spam μπορεί να προωθούν κάθε είδους προϊόντα ή υπηρεσίες. Έτσι ως spam θεωρούνται και μηνύματα προώθησης υπηρεσιών και σκοπών φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, σωματείων, ενώσεων, κλπ. Ενδεικτικά αναφέρεται και η 19/2001 Απόφαση της Αρχής που αφορούσε την μετάδοση μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ενός υπερκείμενου συνδέσμου (link) που παρέπεμπε στην ηλεκτρονική εφημερίδα του αποστολέα του μηνύματος. Σημειώνεται επίσης ότι, σύμφωνα με ειδική διακήρυξη της Διεθνούς Συνόδου των Επιτρόπων για την προστασία των προσωπικών δεδομένων του 2005, ακόμα και η πολιτική επικοινωνία οφείλει να συμμορφώνεται με τους κανόνες που ισχύουν για το spam.

6. Ποιο είναι το ισχύον θεσμικό πλαίσιο για το SPAM στην Ελλάδα;

Στην Ελλάδα το spam ρυθμίζεται από το αρ. 11 του Νόμου 3471/2006, ο οποίος ενσωμάτωσε στο εθνικό δίκαιο την Οδηγία 2002/58/ΕΚ για την προστασία των προσωπικών δεδομένων και της ιδιωτικής ζωής στον τομέα των ηλεκτρονικών επικοινωνιών.

Σύμφωνα με τις παρ. 1 και 2 του αρ. 11 “Μη ζητηθείσα επικοινωνία”: “1. Η χρησιμοποίηση αυτόματων συστημάτων κλήσης, ιδίως με χρήση συσκευών τηλεομοιοτυπίας (φαξ) ή ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, και γενικότερα η πραγματοποίηση μη ζητηθεισών επικοινωνιών με οποιοδήποτε μέσο ηλεκτρονικής επικοινωνίας, χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση, για σκοπούς απευθείας εμπορικής προώθησης προϊόντων ή υπηρεσιών και για κάθε είδους διαφημιστικούς σκοπούς, επιτρέπεται μόνο αν ο συνδρομητής συγκατατεθεί εκ των προτέρων ρητώς.

2. Δεν επιτρέπεται η πραγματοποίηση μη ζητηθεισών επικοινωνιών με ανθρώπινη παρέμβαση (κλήσεων) για τους ανωτέρω σκοπούς, εφόσον ο συνδρομητής έχει δηλώσει προς τον φορέα παροχής της διαθέσιμης στο κοινό υπηρεσίας, ότι δεν επιθυμεί γενικώς να δέχεται τέτοιες κλήσεις. Ο φορέας υποχρεούται να καταχωρίζει δωρεάν τις δηλώσεις αυτές σε ειδικό κατάλογο συνδρομητών, ο οποίος είναι στη διάθεση κάθε ενδιαφερομένου. “

Με άλλα λόγια, κάθε ηλεκτρονικό μήνυμα που σας αποστέλλεται χωρίς την πρότερη ρητή συγκατάθεση σας, δηλαδή κάθε μήνυμα spam, είναι παράνομο. Το σύστημα αυτό είναι γνωστό στη διεθνή ορολογία ως σύστημα «opt-in».

Ειδικά για τα μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, εξαίρεση αποτελεί, σύμφωνα με την παρ. 3 του αρ. 11, η περίπτωση στην οποία η ηλεκτρονική διεύθυνση του χρήστη αποκτήθηκε από τον αποστολέα νομίμως, στο πλαίσιο της πώλησης προϊόντων ή υπηρεσιών ή άλλης συναλλαγής. Στην περίπτωση αυτή μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου μπορούν να αποστέλλονται για την απευθείας προώθηση παρόμοιων προϊόντων ή υπηρεσιών του προμηθευτή ή για την εξυπηρέτηση παρόμοιων σκοπών, ακόμη και όταν ο αποδέκτης του μηνύματος δεν έχει δώσει εκ των προτέρων τη συγκατάθεσή του, υπό την προϋπόθεση ότι του παρέχεται κατά τρόπο σαφή και ευδιάκριτο η δυνατότητα να αντιτάσσεται, με εύκολο τρόπο και δωρεάν, στη συλλογή και χρησιμοποίηση των ηλεκτρονικών του στοιχείων, και αυτό σε κάθε μήνυμα σε περίπτωση που ο χρήστης αρχικά δεν είχε διαφωνήσει σε αυτή τη χρήση (σύστημα “opt-out”).

Επίσης, ως προς την αποστολή μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που έχουν σκοπό την άμεση εμπορική προώθηση προϊόντων και υπηρεσιών, ορίζεται ότι θα πρέπει να αναφέρεται ευδιάκριτα και σαφώς η ταυτότητα του αποστολέα ή του προσώπου προς όφελος του οποίου αποστέλλεται το μήνυμα, καθώς επίσης και η διεύθυνση στην οποία ο αποδέκτης του μηνύματος μπορεί να ζητά τον τερματισμό της επικοινωνίας.

Η εφαρμογή των παραπάνω ρυθμίσεων επεκτείνεται, πέρα από τα φυσικά, και στα νομικά πρόσωπα.

7. Πως μπορώ να προστατευθώ από το SPAM;

Προστατεύστε τη διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου σας στο Διαδίκτυο

• Δίνετε τη διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου σας κατά το δυνατό μόνο σε πρόσωπα ή οργανισμούς που γνωρίζετε και εμπιστεύεστε.
• Αν πρέπει να δώσετε τη διεύθυνση σας, π.χ. για εγγραφή σε κάποιο ηλεκτρονικό περιοδικό ή στο πλαίσιο χρήσης ηλεκτρονικών υπηρεσιών, ελέγξτε αν σας δίνεται η δυνατότητα (π.χ. μέσω “tick boxes”) να δηλώσετε ότι δεν επιθυμείτε την αποστολή διαφημιστικών μηνυμάτων ή άλλων πληροφοριών. Κατά τη χρήση ηλεκτρονικών υπηρεσιών, ελέγξτε τη πολιτική ιδιωτικότητας (privacy policy) που εφαρμόζει η συγκεκριμένη εταιρεία ή οργανισμός πριν αποκαλύψετε τα προσωπικά δεδομένα σας μέσω του Διαδικτύου. Βεβαιωθείτε ότι υπάρχει δέσμευση της εταιρείας ή του οργανισμού να μην διαβιβάσουν τα προσωπικά σας δεδομένα σε τρίτους.
• Αποφύγετε την δημοσιοποίηση της διεύθυνσης ηλεκτρονικού ταχυδρομείου σας σε Διαδικτυακούς τόπους, μηχανές αναζήτησης, ηλεκτρονικές λίστες, καταλόγους ή chat rooms του Διαδικτύου. Οι spammers συνήθως χρησιμοποιούν μηχανισμούς αυτόματης συλλογής διευθύνσεων από τα ανωτέρω σημεία του Διαδικτύου (μια τακτική γνωστή ως “harvesting” – συγκομιδή).
• Αν θέλετε να αναρτήσετε τα στοιχεία σας σε κάποιο Διαδικτυακό τόπο, γράψτε την ηλεκτρονική σας διεύθυνση με τρόπο που δεν επιτρέπει την αυτόματη συλλογή της από τους spammers. Για παράδειγμα, αναρτήστε την ως εικόνα (αντί για κείμενο) ή παραλείψετε το σύμβολο “@” που είναι χαρακτηριστικό του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (π.χ. αντί για “my-name@company.gr”, γράψτε “my name at company dot gr”).
• Αν θέλετε να δώσετε στους επισκέπτες του Διαδικτυακού σας τόπου την δυνατότητα επικοινωνίας μαζί σας, προτιμήστε αυτό να γίνεται μέσω φορμών επικοινωνίας (αντί να δίνετε τη διεύθυνση ηλεκτρονικού σας ταχυδρομείου ως στοιχείο επικοινωνίας). Όταν ένας επισκέπτης υποβάλλει την φόρμα, θα λάβετε ένα μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, στο οποίο μπορείτε να απαντήσετε ακριβώς όπως αν ο επισκέπτης σας είχε στείλει το μήνυμα απευθείας.

Χρησιμοποιείστε λογισμικό φιλτραρίσματος

Το λογισμικό φιλτραρίσματος μπορεί να εντοπίσει μεταξύ των εισερχόμενων μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου αυτά που είναι SPAM και, ανάλογα με τις ρυθμίσεις που έχουν γίνει από τον χρήστη, είτε να “μπλοκάρει”τα μηνύματα SPAM, είτε να τα τοποθετήσει σε ειδικό φάκελο.

Το φιλτράρισμα είναι χρήσιμο, αλλά δεν είναι πάντα αποτελεσματικό. Μερικές φορές τα φίλτρα αποτυγχάνουν στον εντοπισμό των μηνυμάτων SPAM, ενώ άλλες χαρακτηρίζουν ως SPAM μηνύματα που δεν είναι SPAM.

Σήμερα υπάρχει μεγάλη ποικιλία λογισμικών φιλτραρίσματος, πολλά από τα οποία διατίθενται και στο Διαδίκτυο. Ο Πάροχος Υπηρεσιών Διαδικτύου σας μπορεί ενδεχομένως να σας συμβουλεύσει περαιτέρω ή και να σας παρέχει ανάλογα προϊόντα.

Μην γίνετε… spammer κατά λάθος

Αν δεν εφαρμόζετε κατάλληλα μέτρα ασφαλείας, οι spammers μπορούν να καταλάβουν τον υπολογιστή σας και να τον χρησιμοποιήσουν για να στέλνουν μηνύματα SPAM χωρίς εσείς να το γνωρίζετε. Φροντίστε για την ασφάλεια του υπολογιστή σας και των δεδομένων σας:

• Χρησιμοποιείστε λογισμικό καταπολέμησης των ιών (anti-virus) και φροντίστε για τη συχνή ανανέωση του.
• Εγκαταστήστε τα τελευταία security patches στον υπολογιστή σας.
• Χρησιμοποιείστε μεγάλους και τυχαίους κωδικούς πρόσβασης (passwords).
• Προσέξτε όταν “ανοίγετε” αρχεία συνημμένα σε μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, καθώς πολλά από αυτά μπορεί να περιέχουν επικίνδυνο λογισμικό. Ανοίξτε τέτοια αρχεία μόνο όταν γνωρίζετε το πρόσωπο από το οποίο προέρχονται.

Προστατεύστε τον αριθμό του κινητού σας τηλεφώνου

Το SPAM στα μηνύματα που αποστέλλονται μέσω κινητού τηλεφώνου έχει τελευταία αρχίσει να εξαπλώνεται και μπορεί να είναι ιδιαίτερα ενοχλητικό. Μην αποκαλύπτετε τον αριθμό κινητού τηλεφώνου σας σε άτομα ή οργανισμούς που δεν γνωρίζετε και χωρίς κάποιον συγκεκριμένο λόγο.

8. Τι μπορώ να κάνω αν λαμβάνω μηνύματα SPAM;

Κάποια μηνύματα SPAM αποστέλλονται από “επαγγελματίες” spammers, ενώ άλλα μπορεί να στέλνονται από νόμιμες επιχειρήσεις που δεν έχουν όμως συμμορφωθεί με την Ελληνική νομοθεσία για το SPAM. Αν λάβετε μηνύματα SPAM έχετε διάφορες επιλογές.

Μην απαντάτε στον αποστολέα

Όταν απαντάτε σε μηνύματα SPAM ουσιαστικά επαληθεύετε την εγκυρότητα της διεύθυνσης ηλεκτρονικού ταχυδρομείου σας και ενθαρρύνετε τους spammers να στέλνουν περισσότερα μηνύματα. Για το λόγο αυτό μην απαντάτε ηλεκτρονικά στον αποστολέα και μην ακολουθείτε συνδέσμους (links) που ενδεχομένως αναφέρονται στο μήνυμα, ακόμα και αν πρόκειται για συνδέσμους διαγραφής της διεύθυνσης σας από την λίστα του αποστολέα (unsubscribe links).

Σύμφωνα με την Ελληνική νομοθεσία, σε κάποιες περιπτώσεις επιτρέπεται η αποστολή μηνυμάτων μέχρι την εναντίωση του παραλήπτη (“opt-out”). Ακόμα και σε αυτές τις περιπτώσεις, είναι προτιμότερο η δήλωση εναντίωσης να μη γίνεται ηλεκτρονικά, αλλά π.χ. με τηλεφωνική επικοινωνία ή με γραπτή επιστολή.

Επικοινωνήστε με τον Πάροχο Υπηρεσιών Διαδικτύου

Μπορείτε να αναφέρετε προβλήματα SPAM στον Πάροχο Υπηρεσιών Διαδικτύου σας, ζητώντας ενδεχομένως τη φραγή συγκεκριμένων διευθύνσεων από τις οποίες σας αποστέλλονται μηνύματα SPAM. Επιπλέον, ο Πάροχος σας μπορεί να σας βοηθήσει σχετικά με τη χρήση ειδικού λογισμικού φιλτραρίσματος ή άλλων μέτρων ασφαλείας για την αποφυγή λήψης μηνυμάτων SPAM.

Αναφέρετε το περιστατικό στην Αρχή

Η Αρχή λαμβάνει ολοένα αυξανόμενο αριθμό σχετικών καταγγελιών και ερωτημάτων που αφορούν τα μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, συμπεριλαμβανομένων των μηνυμάτων μέσω κινητών τηλεφώνων (SMS).

Μπορείτε να καταγγείλετε περιστατικά SPAM στην Αρχή, μέσω της υπηρεσίας ηλεκτρονικής υποβολής καταγγελιών ή μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να επισυνάψετε στην καταγγελία σας το μήνυμα που δεχτήκατε. Επίσης, θα πρέπει να αναφέρετε αν έχετε στείλει δήλωση εναντίωσης στον αποστολέα των μηνυμάτων (σε περίπτωση που κάτι τέτοιο απαιτείται), επισυνάπτοντας επίσης αντίγραφο της εν λόγω δήλωσης.